ਭਾਰਤ ਵਿਚ 2025 ਮੋਨਸੂਨ: ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ, ਹੜ੍ਹਾਂ ਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ

ਭਾਰਤ ਵਿਚ 2025 ਮੋਨਸੂਨ: ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ, ਹੜ੍ਹਾਂ ਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਿਸਥਾਰ

ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਆਮਦ ਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਸ਼ੁਰੂਆਤ

- 2025 ਵਿੱਚ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਮਾਨਸੂਨ 24 ਮਈ ਨੂੰ ਕੇਰਲ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਆਮ ਤਾਰੀਖ (1 ਜੂਨ) ਤੋਂ 8 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਸੀ। ਮੁੰਬਈ ਜਿਵੇਂ ਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਾਨਸੂਨ ਆਮ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਜਲਦੀ ਪਹੁੰਚਿਆ। IMD ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਆਮ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ, ਲਗਭਗ 106% ਮੀਂਹ ਲਿਆਇਆ।

- ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਖਾੜੀ, ਅੰਡੇਮਾਨ-ਨਿਕੋਬਾਰ ਟਾਪੂ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮੁਸਲਸਲ ਤੀਬਰ ਹਵਾਵਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੇ ਐਤਿਹਾਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਸ ਵਾਰੀ ਮਾਨਸੂਨ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ।

 ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ ਤੇ ਖੇਤਰੀ ਅਸਰ

- ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਤੇਲੰਗਾਨਾ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਮ ਨਾਲੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਧ ਮੀਂਹ ਹੋਇਆ, ਜਦਕਿ ਲਦਾਖ, ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ, ਉੱਤਰੀ ਪੂਰਬੀ ਰਾਜ ਅਤੇ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਘੱਟ ਮੀਂਹ ਰਿਹਾ।

- ਜੂਨ-ਸਤੰਬਰ 2025 ਦੀ ਮੌਨਸੂਨ ਬਾਰਿਸ਼ ਲੰਮੀ ਸਮੇਂ ਦੀ ਔਸਤ ਨਾਲੋਂ 6% ਵਧ ਗਈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖੇਤਰਾਂ 'ਚ ਛੋਟੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਤੇਜ਼ ਬਾਰਸ਼ਾਂ ਕਾਰਨ ਹੜ੍ਹ, ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਧਸਣ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਇਲਾਕਿਆਂ 'ਚ ਨਿਕਾਸੀ ਦਾ ਸੰਕਟ ਵਧਿਆ।

ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ

- 2025 ਦਾ ਮੋਨਸੂਨ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਦੀਆਂ ਚਿਤਾਵਨੀਆਂ ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਿਆਇਆ: ਭਾਰੀ ਬਾਰਿਸ਼ 'ਚ ਵਾਧਾ, ਤਾਪਮਾਨ ਵਿੱਚ ਉੱਚਾਈ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਪੈਟਰਨ ਦੇ ਛੋਟੇ ਸਮੇਂ 'ਚ ਤੇਜ਼ ਤੇ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਾਰਸ਼ਾਂ।

- ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਮੁਤਾਬਕ ਵਾਯੂਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਵਧ ਰਹੀ ਗਰਮੀ ਕਾਰਨ ਹਵਾ ਵਧੇਰੇ ਨਮੀ ਨਾਲ ਭਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਮੀਂਹ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਪੈਂਦੀ ਹੈ - ਇਸ ਸਾਲ ਕਈ ਖੇਤਰ 'ਚ 24-40 ਘੰਟੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਮ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੀਂਹ ਪਿਆ।

 ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਆਬਾਦੀ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ

- ਸਾਵਣੀ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਬਿਜਾਈ-ਕੱਢਾਈ ਲਈ ਵਧੀਆ ਮੌਸਮ ਬਣਿਆ, ਪਰ ਜਾਹਿਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੇਹਤਰੀਨ ਮੋਟਾਈ ਨੇ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ।

- ਸੜਕਾਂ, ਘਰਾਂ ਤੇ ਨਿਕਾਸੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਉੱਤੇ ਭਾਰੀ ਦਬਾਅ ਆਇਆ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਏਲਾਕਿਆਂ 'ਚ, ਜਿੱਥੇ ਹੜ੍ਹ ਤੇ ਪਾਣੀ ਭਰਨ ਦੀ ਘਟਨਾ ਆਮ ਹੋ ਗਈ।

- ਪੀਣ ਪਾਣੀ, ਜਲ ਸਰੋਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਨੀਤੀਆਂ ਚ ਵੱਡਾ ਦਖਲ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹਨ।

ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੀਤੀ ਤੇ ਅਗਲੇ ਕਦਮ

- ਵਧੀਆ ਸੰਘਣੀ ਮੌਸਮ ਚਵਣੀਆਂ, ਐਕਸਨ ਯੋਜਨਾਵਾਂ, ਹੜ੍ਹ-ਕਾਬੂ ਉਪਕਰਨ, ਜੀਵਨ ਤੇ ਫ਼ਸਲ ਬਚਾਅ ਲਈ ਰੈਪਿਡ ਰਿਸਪਾਂਸ ਇੰਜਣਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਮਹਸੂਸ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।

- ਨਵੇਂ ਜਲਵਾਯੂ ਪੈਟਰਨ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਭਵਿੱਖੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਮੁੱਖ ਮੱਦਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ[4][6]।

ਇਸ ਵਿੱਚ ਜੋ ਤਬਾਹੀ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਉਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਆਈ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਜੋੜੋ

 2025 ਦੇ ਮੋਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿਚ ਆਈ ਤਬਾਹੀ

ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼

- 2025 ਦੇ ਮੋਨਸੂਨ ਨੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ 'ਚ ਭਾਰੀ ਤਬਾਹੀ ਲਿਆਈ। ਸੇਨਾਜ ਘਾਟੀ, ਮੰਡੀ, ਕਾਂਗੜਾ, ਚੰਬਾ ਅਤੇ ਕੁੱਲੂ ਸਮੇਤ ਕਈ ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਿਆਂ 'ਚ ਮੁਸ਼ਲਾਧਾਰ ਮੀਂਹ, ਭਾਰੀ ਹੜ੍ਹਾਂ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਧਸਣ ਹੋਏ[5]।

- ਕਈ ਪਿੰਡ ਪਾਣੀ 'ਚ ਰੁੜ੍ਹ ਗਏ, ਸੜਕਾਂ, ਪੁਲ, ਘਰਾਂ ਅਤੇ ਸਕੂਲਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਘਰ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰਾਹਤ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਨਣਾ ਪਿਆ।

- ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਘਰਾਂ ਤੋਂ ਬੇਘਰ ਹੋ ਗਏ, ਕਈ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਟੁੱਟ ਗਿਆ। ਕੁਦਰਤੀ ਆਫਤਾਂ ਕਾਰਨ ਮਨੁੱਖੀ ਜਾਨਾਂ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਸਮੇਤ, ਅਜੇ ਵੀ ਕਈ ਲੋਕ ਲਾਪਤਾ ਹਨ।

- ਰਾਹਤ ਤੇ ਪੁਨਰਵਾਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ; ਖੰਡਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ 'ਚ ਰਾਹਤ ਸਮੱਗਰੀ ਪਹੁੰਚਾਉਣ, ਨਵੀਆਂ ਪੁਲਾਂ ਤੇ ਰਸਤੇ ਬਣਾਉਣ ਤੇ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।

ਉੱਤਰਾਖੰਡ

- ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿਚ ਵੀ 2025 ਮੋਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰੀ ਹੜ੍ਹਾਂ ਤੇ ਮੀਂਹ ਨੇ ਰਿਕਾਰਡ ਤਬਾਹੀ ਕੀਤੀ। ਚਮੋਲੀ, ਰੂਦਰਪ੍ਰਯਾਗ, ਉਧਮਸਿੰਘ ਨਗਰ, ਅਤੇ ਪਾਮਾ ਨਦੀ ਵਲੋਂ ਖੂਬ ਹੜ੍ਹ ਆਈ, ਪਹਾੜਾਂ ਵਿਚ ਭੁਸਖਲਨ ਤੇ ਮੂਰ-ਝਾਡੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨ ਹੇਠਾਂ ਆ ਗਈਆਂ।

- ਹਰਿਦੁਆਰ, ਰਿਸ਼ੀਕੇਸ਼ ਤੇ ਚਾਰਧਾਮ ਰਸਤੇ ਢਹਿ ਪਏ, ਵੱਡੀਆਂ ਯਾਤ੍ਰਾਵਾਂ ਰੁਕ ਗਈਆਂ, ਤੀਰਥ ਯਾਤਰੀਆਂ ਤੇ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਵਾਤਵਰਨ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਇਆ।

- ਫਸਲਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਰੀ ਤਬਾਹੀਆਂ ਅਤੇ ਕਈ ਛੋਟੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਹੱਥੋਂ ਬਹਿ ਗਈਆਂ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਵਿਨਾਸ਼-ਮਾਹੌਲ ਬਣ ਗਿਆ।

ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਕਾਰਨ

- ਇਹ ਤਬਾਹੀ ਵਧਦੇ ਜਲਵਾਯੂ ਉਤਾਰ-ਚੜ੍ਹਾਵਾਂ, ਉੱਚੀ ਬਰਸਾਤ ਤੇ ਵਧਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ (ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ)।

- ਛੋਟੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ, ਘਣੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਕੱਟਾਈ, ਨਦੀ ਘਾਟੀ ਵਿਖੇ ਵਿਅਕਤੀਕਤ ਤੇ ਵਪਾਰਕ ਨਿਰਮਾਣ, ਨਿਕਾਸੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਦੇ ਫੇਲ ਹੋਣ ਆਦਿ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇਹ ਵਿਨਾਸ਼ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧਿਆ।

 ਨਤੀਜਾ

ਹਿਮਾਚਲ ਤੇ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੀ ਤਾਜ਼ਾ ਹਾਲਾਤ ਸੈਕੜੇ ਘਰਾਂ, ਸੜਕਾਂ, ਪੁਲਾਂ, ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਪੌਲਟਰੀ/ਫਸਲ ਨਾਸ਼ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਵੱਡੀ ਆਰਥਿਕ ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਤਬਾਹੀ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਪਹਾੜੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੀ ਵਧੀਕ ਨਾਜੁਕਤਾ ਮੌਸਮ ਬਦਲਾਅ ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਸਤੀਕਾਰੀਆਂ ਕਾਰਨ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।

ਨੋਟ:

ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਭਾਵੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ, ਸਥਾਨਕ ਪ੍ਰਬੰਧਨ, ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਮੌਸਮਿਕ ਚਿਤਾਵਨੀਆਂ ਗੁਣਾ-ਅਹਮ ਹਨ[5]।

ਸਾਰ: 

2025 ਦਾ ਮੋਨਸੂਨ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਰਿਕਾਰਡ ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ ਲਿਆਇਆ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰਦਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਜਲਵਾਯੂ ਬਦਲਾਅ ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਦੌਰ ਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਨਵੇਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਤੇ ਨਵੀਂ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਦੇਰੀ ਦੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ। 

ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ 

baginotes.blogspot.com 

Baginotes@gmail.com